ISSN ve ISBN Nedir?

Azra Melike Kara
8 Ara 2024
3 dakikada okunur

ISSN ve ISBN kısaltmaları benzer olsa da tahmin edebileceğiniz gibi iki farklı açılıma sahip farklı kısaltmalardır. Bu iki kod yayıncıların yayınlarını numaralandırmak için kullandıkları standartları ifade eden numaralardır. Bu yazımda önce ISSN ve ISBN hakkında verilmesi gereken bilgileri verecek ve akabinde ikisinin arasındaki farklara değineceğim.

Görsel 1

ISBN Nedir?

ISBN (International Standard Book Number) açılımı, Uluslararası Standart Kitap Numarasıdır. Kitapları ve diğer yayınları tanımlamak amacıyla kullanılan benzersiz bir kitap numaralandırma sistemidir.

Kitaplar için uluslararası bir numara sisteminin gerekliliği ilk kez 1966 yılında Berlin’de düzenlenen bir konferansta tartışmaya sunulmuştur. Bilgi üretiminin takibini yapmak, arşiv oluşturmak amacıyla 1970 yılında, ISO (Uluslararası Standardizasyon Örgütü) tarafından ISO:2108 standardında ISBN oluşturulmuştur. Ülkemizde ISBN kullanımı ise 1987 yılında ISBN Türkiye Ajansına bağlı olarak başlamıştır. Bu ajans, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne bağlı bir birimdir.

Dünyada iki yüzden fazla ülke tarafından kullanılan en yaygın tanımlayıcı sistemlerinden biri olan ISBN, hızla gelişen dünyada gerekli takibin ve düzenin sağlanmasını kolaylaştırmıştır. ISBN sayesinde uluslararası bir yöntemle standardizasyon sağlanmıştır. ISBN; kitap piyasasının izlenmesini, satılan kitap sayısının ve bu kitapların talep gördüğü bölgelerin belirlenmesini, kitap siparişlerinin, stoklarının denetlenmesini hızlandırıp etkinlik sağlamıştır. Bu sayede yayımcılar ve satıcı arasında etkin iletişim kurulmuştur.

ISBN kodları, yayımcının ve yayınının kimliğini oluşturur. Bu kod, yalnızca kitap halinde yayınlanacak yayınlar için tanımlanır. Ayrıca kitap haline getirilecek makaleler için de ISBN kodu bulunmalıdır. Yılda bir kere yayınlanan yayına ise ISBN ile birlikte ISSN numarası da tanımlanmalıdır. ISBN kodu, beş grup ve on üç haneden oluşur. Birinci grup ISBN Ajansı’na tahsis edilen üç basamaklı bir dizidir. İkinci grup yayının yapıldığı ülkeyi temsil ederken üçüncü grup yayımcıyı tanımlar. Dördüncü grup sıra numarasını ve beşinci grup da ISBN’nin doğruluğunu denetleyen sayıyı içerir. Örneğin; 978-ABC-DE-FGHI-J kodunda harflerin sayıları temsil ettiği düşünülürse kod bu şekilde gruplandırılır. 978 sayısı ISBN Ajansına tahsis edilen sayıdır.

Peki ISBN nerede bulunur? Kitapların iç ve dış kapağı arasında, okunabilecek puntoda ve matbaa tekniğiyle basılan kod yer alır.

Görsel 2

ISSN Nedir?

ISSN (International Standard Serial Number) açılımı, Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarasıdır. Dünya genelinde yayınlanan dergi, gazete gibi süreli yayınların benzersiz bir kimlik numarasıdır.

Süreli yayınları tanımlayabilmek amacıyla 1976 yılında, ISO (Uluslararası Standardizasyon Örgütü) tarafından ISO 3297 standardında ISSN oluşturulmuştur. Türkiye’de ISSN, 1994 yılından beri ISSN Türkiye Merkezi’ne bağlı olarak kullanılmaya devam etmektedir. Bu merkez de ISBN Türkiye Ajansı gibi Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne bağlıdır.

ISSN sistemi; yayınların tanınmasını, bibliyografik kontrolünü ve yayınlara hızlı erişim imkanını sağlar. Bu sistem sayesinde yayıncılık süreci daha düzenli hale gelmiştir. Ayrıca ISBN nasıl kitap piyasasında etkinlik sağlıyor ise ISSN de süreli yayınların satışında kolaylık sağlar. Türkiye’de şu an ISSN kodu alınması zorunlu değildir ancak yayının tanınırlığı ve okuyucuya ulaştırılması açısından ISSN kodunun alınmamış olması dezavantaj oluşturabilir. ISSN alınması işlemleri online olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kolayca ücret talep edilmeden yapılmaktadır.

ISBN kodlarıyla kıyaslayacak olursak ISSN kodu daha basittir. ISSN, sekiz basamaktan oluşan iki sayı grubu halinde kodlanır. İlk grup tanımlayıcı, ikinci grup hata tespiti için kullanılan kontrol grubudur. Örneğin; 123-456 şeklinde numaralandırılmış bir ISBN kodunda “123” tanımlayıcı grup, “456” kontrol grubudur.

Görsel 3

ISSN ve ISBN numaralarının blog yazımdan da anlayacağınız üzere ortak birkaç noktası var. Bunlardan en temeli ISO standartlarınca gerçekleşiyor olmaları. Ayrıca ikisi de Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı yürütülüyor. Sayı grupları şeklinde yazılıyor olmaları ortak noktaları olsa da bu sayıların grup sayıları farklılık gösterir. ISBN ve ISSN arasındaki farklardan en temeli ise ISBN’nin yayıncıyı tanımlarken ISSN’nin tanımlamamasıdır. ISBN’nin zorunlu tutulma durumu varken ISSN’nin isteğe bağlı olması da ISBN’yi ISSN’den ayırır. Aslında çok benzer görünen bu iki kavramı öğrendiğinizde benzerliklerini ve farklarını siz de çok kolay ayırt edebilirsiniz.

Azra Melike Kara