Propriyosepsiyon Nedir?

Ülkü Nur Ateş
8 Ara 2024
2 dakikada okunur

Propriyosepsiyon, ilk defa İskoç nörolojist Sir Charles Bell tarafından, 6. duyu olarak adlandırılmıştır. Latincede ‘kendi başına olma’ anlamına gelmektedir. Propriosepsiyon genel olarak, kişinin motor kontrolü ile motor becerilerinin yönetilmesi olarak tanımlanabilir.

Görsel 1

Propriyoseptif duyu; vücudun uzayda hangi hızla hareket ettiği, zamanlamanın nasıl ayarlandığı, kasların ne kadar güç gösterdiği, vücudun ve vücut parçalarının uzayda nerede konumlandığı, vücut parçalarının diğer parçalarla nasıl bir ilişkide olduğu, kasların ne kadar ve hangi hızda gerildiği hakkında bilgiler de verir. Bu bilgiler kişiler tarafından yapılan hareketin temel bilgisini oluşturur. Propriyosepsiyon ile ilgili bir sorun varsa, bu motor becerilerinin geliştirilmesi önemlidir. Çünkü beyinleri ne yapmaları gerektiğini bilir, ancak vücutlarının nasıl yapacağını anlayamazlar.

Propriyoseptif sistem bireye, çevreye uyum ve adaptasyonu sağlamak için gerekli olan özellikleri kazandırır. Kişi gözlerini kapattığında eklemlerin hangi pozisyonda olduğunu anlamayı sağlayan duyudur. Propriyoseptif algı, vücudun ve eklemlerin reaksiyon zamanları, adalelerin gerilme anındaki zorlanış seviyesi ve ne kadar hızla gerildiği hakkında bilgiler verir. Hareket esnasında kaslar eklemler ve beyin birbirine uzaysal, mekânsal ve zamansal uyum içerisinde bilgiler aktarır. Bu bilgilerin uyumlu bir şekilde bütünleşmesi ile postür duruşu beceri ve kuvvet gerektiren aktiviteler gerçekleştirilir. Propriosepsiyonun ana reseptörünün kas iğciği olduğuna dair çalışmalar vardır. Bunun dışında propriosepsiyonda az ya da çok görevi olan diğer reseptörler golgi tendon organı, ruffini sonlanmaları, pacini cisimcikleri, meissner cisimcikleri, merkel sonlanmaları ve serbest sinir uçlarıdır.

Propriyosepsiyon Türleri

Bilinçli Propriyosepsiyon

Yapılan spor sırasında ya da günlük aktivitelerde eklem fonksiyonlarını düzenleyip, yapılmak istenilen davranışların düzenli ve kusursuz biçimde gerçekleştirilmesini sağlar.

Bilinç Altı Propriyosepsiyon

Kas fonksiyonlarını ve refleksleri düzenleyerek, kasların reaksiyon zamanını ayarlamakla birlikte otomatikleşen vücut hareketlerini ortaya koymakta yardımcı olur.

Görsel 2

Propriyosepsiyonu Etkileyen Faktörler

Yaş, yorgunluk, kilo, vücut ısısı, eklem dejenerasyonu ve düzenli egzersiz gibi faktörlerin etkilediği bilinmektedir. Ayrıca sıcaklık bu duyuyu iyi yönde etkilerken, soğukluğun tam tersi olumsuz yönde etkilediği söylenebilir. Egzersiz çalışmaları ile duyarlılık geliştirilerek propriyoseptif cevap hızlanır bu nedenle egzersiz eğitimleri propriyoseptif duyuyu olumlu yönde geliştirir. Yaşın ilerlemesi ise propriyoseptif duyuyu azalmaktadır. Çünkü eklem dejenerasyonları eklem ve bağ reseptörleri, menisküs ve eklem kıkırdağında yaşla birlikte hasar oluşmasıyla kas zayıflar bu yüzden motor nöron aktivitesinde azalma olur. Yorgunluğun da kas iğciği reseptörlerinin hassasiyetini azaltarak eklem pozisyonu ve hareket hissini değiştirdiği gözlemlenmiştir. Hastalar, kazaya eğimli kişiler, yaşlılar, çocuklar gibi görece dezavantajlı kişiler propriosepsiyon eğitiminden yararlanarak propriyosepsiyonu etkileyen faktörleri azaltabilirler. Propriyosepsiyon düzeyi daha düşük olan sporcularda sakatlanmalar daha sık görülmektedir. Ayrıca her insan farklı derecelerde propriyosepsiyon farkındalığına sahiptir. Bu nedenle propriosepsiyonun gelişmesini sağlayacak antrenman programlarının kullanılmasıyla sakatlanma oranlarının daha aşağı seviyelere indiği ve tedaviden yararlanma oranları yüksek seviyelere çıkarıldığı söylenilebilir.

Ülkü Nur ATEŞ